I. Sơ lược về Chắn học:
Nguồn gốc: Chắn do người Việt sáng tạo ra từ bài Tổ tôm bao gồm chắn bí tứ (chơi 4 người) và chắn bí ngũ (chơi 5 người). Là trò chơi yêu thích của cư dân Việt các tỉnh phía Bắc như Hà Nội, Hà Tây, Bắc Ninh…
Hiện nay,cách chơi chắn bí tứ là phổ thông nhất. ( Tổ tôm và Chắn bí ngũ thường chỉ thấy các cụ già còn hay chơi). Bởi vì chơi chắn bí tứ đơn giản hơn nhưng cũng không kém phần hấp dẫn.
Bộ bài chắn: Trước đây khi chơi chắn phải mua 1 bộ bài tổ tôm rồi bỏ bớt đi hàng yêu gồm lão,thang và hàng nhất gồm nhất vạn, nhất văn, nhất sách. Ngày nay, trên thị trường có bán bộ bài chắn có sẵn 100 quân bao gồm:
Hàng yêu ( Chi Chi ) x4 quân
Hàng nhị (nhị vạn, nhị sách, nhị văn) x4 quân
Hàng tam (tam vạn, tam sách, tam văn) x4 quân
Hàng tứ (tứ vạn, tứ sách, tứ văn) x4 quân
Hàng ngũ (ngũ vạn, ngũ sách, ngũ văn) x4 quân
Hàng lục (lục vạn, lục sách, lục văn) x4 quân
Hàng thất (thất vạn, thất sách,thất văn) x4 quân
Hàng Bát (bát vạn, bát sách,bát văn) x4 quân
Hàng cửu (cửu vạn, cửu sách, cửu văn) x4 quân
Trên các quân bài gồm phần chữ và phần hình ảnh. Phần chữ gồm 1 chữ thể hiện hàng ở phía bên phải, 1 chữ thể hiện chất ở phía bên trái. Phần hình ảnh thể hiện các nhân vật, sự vật trong dân gian, ta thấy như có một xã hội thu nhỏ trong đó.
Để phân biệt các quân bài trong bộ chắn ngoài việc nhìn nhận bằng hình tượng mặt quân,còn phân biệt dựa theo chữ ở đầu mỗi quân bài.
Chữ ở bên phải thể hiện các hàng :
Chữ phía bên trái thể hiện các chất :
Để tiện cho những bạn không biết chữ Trung Quốc những người chơi chắn thường truyền nhau câu khẩu quyết “vạn vuông, văn chéo, sách loằng ngoằng” (phần nửa dưới chữ bên trái) để phân biệt cho dễ.
II. Nguyên tắc chơi chắn
Số lượng người chơi là 4 người (trong trường hợp thiếu người có thể chơi 2 hoặc 3 người).
Ban đầu, 1 hoặc 2 người sẽ chia bộ bài thành 5 phần, bớt lại 5 quân để bắt cái. Thông thường người lớn tuổi nhất (kính lão đắc thọ) hoặc chủ bàn sẽ bắt cái đầu tiên bằng cách gộp 5 quân bài lẻ vào 1 phần bài bất kỳ để làm nọc.
Sau đó rút 1 quân từ nọc lật vào 1 phần bài bất kỳ trong 4 phần còn lại. Cái được tính theo vòng từ trái sang phải theo thứ tự 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 tính từ người cho cái.
Người được cái sẽ lấy phần bài vừa bốc cái rồi theo thứ tự các nhà sẽ lấy bài theo vòng như lúc bắt cái. Kể từ ván bài thứ 2 thì người ù ván bài trước sẽ bắt cái và 2 nhà 2 bên cánh sẽ chia bài.
Trường hợp, sau ván bài hòa thì người bắt cái sẽ là người tay dưới của nhà bắt cái ván trước.
Người thắng cuộc là người có bài ù và không vi phạm luật, sau khi ù người chơi phải xướng các cước có trên bài để tính điểm. Điểm sẽ được tính trên cở sở những cước người chơi xướng chứ không theo cước trên bài.
Khi xướng ù không đủ cước người chơi chỉ được ăn điểm theo những gì mình xướng. Nếu xướng thừa hoặc sai sẽ bị đền theo cước xướng.
Các nhà sẽ phải xếp bài thành các tổ hợp khác nhau như chắn, cạ, ba đầu…
*Chắn : là 1 tổ hợp gồm 2 quân bài giống hệt nhau cả về hàng và chất.
*Cạ : là tổ hợp của 2 quân bài giống nhau về hàng nhưng khác về chất.
*Ba đầu : là 3 quân bài cùng hàng nhưng khác chất.
*Quân lẻ (què): là quân bài thừa ra của chắn hoặc không ghép được với bất cứ quân nào để thành cạ.
Người chơi sẽ dùng các kỹ thuật đánh bài, ăn bài, bốc nọc, chíu… sao cho tròn bài chỉ còn 1 quân lẻ (hoặc ba đầu) để chờ ù.
Có 2 dạng chờ ù là chờ bạch thủ (khi tròn bài có đúng 5 chắn,4 cạ và 1 quân bài lẻ) và chờ ù rộng (chờ 3 đầu hoặc bài đã có đủ 6 chắn và 1 quân lẻ). Khi chờ ù rộng chỉ cần bốc lên quân bài cùng hàng với quân lẻ nhưng chờ bạch thủ phải là quân cùng hàng, cùng chất (chính chữ) với quân chờ ù.
Khi đánh mỗi nhà sẽ cầm trên tay 19 quân bài, riêng nhà có cái 20 quân và sẽ là người đánh 1 quân đầu tiên. Các nhà tiếp theo sẽ ăn hoặc bốc tùy theo bài mình nhưng luôn duy trì bài của mình đủ 19 quân cho đến lúc ù.
Khi 19 quân trên bài hợp với 1 quân bốc nọc thành 10 tổ hợp chắn, cạ trong đó có 6 chắn trở lên là bài được ù.
*Chú ý: Trong đánh chắn khác với đánh phỏm người chơi chỉ được ù quân bốc ra từ nọc không được ù cây “cửa trên” đánh ra trừ trường hợp “chíu ù” (Các khái niệm về cửa trên và chíu ù sẽ được mô tả bên dưới).
Mỗi người chơi sẽ có 2 cửa để ăn bài gồm cửa chì (bên tay phải) và cửa trên (bên tay trái).
Trường hợp chíu có thể ăn hoặc ù ở bất cứ cửa nào.
*Một số thuật ngữ cơ bản:
Cửa chì : là cửa của mình được ưu tiên ăn, cũng là nơi để đánh ra, mang tính chủ động. Cửa chì cũng là cửa được ưu tiên ù và cũng được tính thứ tự từ trái qua phải.
Cửa trên: là cửa chì của nhà trên cánh, chỉ được ăn khi nhà trên nhường hoặc đánh ra, mang tính bị động.
Bài nọc : gồm 23 quân dùng để bốc lên cửa chì khi không ăn được ở cửa trên. Lưu ý: quân bài nằm trên cùng của nọc sẽ không được tính.
Chíu : là trường hợp ưu tiên khi lên bài có 3 quân giống nhau cả về hàng và chất, nếu xuất hiện quân thứ 4 dù là bốc nọc hay bạn chơi đánh ra vẫn có thể chíu ăn hoặc chíu ù, lưu ý khi chíu ăn phải trả cửa về vị trí mình đã chíu và phải hạ cả 4 quân xuống mặt. Trường hợp chíu quân nhà trên cánh đánh ra thì vẫn đánh vào cửa chì của mình bình thường.
Chíu ù: giống như chíu nhưng quân chíu cũng chính là quân để ù.
Ăn bòn: trên bài có sẵn 1 chắn hạ xuống ăn thành 2 chắn giống nhau.
Ù bòn : giống như ăn bòn nhưng quân ăn bòn cũng chính là quân để ù.
Thiên khai : trên bài có sẵn 4 quân giống nhau cả về hàng và chất.
III. Các lỗi phạt trong đánh chắn:
Lỗi treo tranh: khi ù sẽ không được tính điểm.
*Chíu nhưng không trả cửa đúng vị trí. (thông thường được nhắc nhở ngay nên lỗi này ít khi mắc phải )
*Chíu xong đánh hết 1 vòng không hạ đủ cả 4 quân xuống mặt.
Vd: Có 3 quân cửu vạn, bốc được cửu vạn, đáng nhẽ phải hạ cả 3 quân xuống thì lại chỉ hạ 1 quân cửu vạn xuống để ăn thường.
*Khi ăn cây có thể hạ chắn xuống ăn mà lại hạ ăn cạ.
Ví dụ: có chắn tứ văn và 1 quân tứ sách. Bốc lên quân tứ văn nếu hạ tứ sách xuống ăn là phạm lỗi treo tranh. (phải hạ tứ văn xuống ăn,rồi ghép tứ văn, tứ sách thành 1 cạ trên tay)
Lỗi trái vỉ : Khi ù không được tính điểm
*khi ăn 1 cạ về nguyên tắc phải đặt quân trên tay ở trên quân bài ăn. Nếu ngược lại đặt quân bài ăn ở trên quân bài hạ xuống là phạm lỗi trái vỉ.
Các cụ thường có câu treo tranh, trái vỉ nghỉ ăn tiền chính là các lỗi trên đây. Khi bị bắt lỗi người chơi vẫn tiếp tục được đánh hết ván bài, vẫn được ù.
Các lỗi bắt báo phải đền làng:
1. Lỗi bỏ ăn chắn: nếu trước ăn được một quân nào đó để thành chắn mà không ăn, sau đó lại ăn quân đó thành chắn, cạ hoặc đánh chính quân đó đi.
2. Lỗi ăn chọn cạ: bỏ không ăn cạ một quân nào đó rồi lại ăn cạ quân đó hoặc quân cùng hàng với nó.
3. Lỗi đánh cả chắn: đánh bỏ cả 1 chắn đi.
4. Lỗi xé chắn : đánh bỏ 1 quân rồi sau lại ăn chắn đúng quân đó hoặc sau lại dùng quân đó ăn cạ.
5. Lỗi tách chắn ăn cạ : tách 1 chắn xuống ăn cạ rồi sau lại ăn hay ù hoặc đánh đi với quân còn lại.
6. Lỗi ăn chắn xé chắn : ăn 1 chắn nào đó rồi lại xé chắn đó đánh đi.
7. Lỗi ăn cạ đánh cạ: đánh bỏ cả 1 cạ đi sau đó lại ăn cạ khác và ngược lại.
8. Lỗi xé cạ ăn cạ : xé 1 cạ ra đánh rồi sau lại ăn cạ với quân còn lại.
9. Lỗi tách cạ ăn cạ: tách 1 cạ xuống ăn 1 cạ khác rồi sau lại ăn hay ù hoặc đánh đi với quân còn lại.
Ví dụ: có 1 cạ nhị sách,nhị vạn. Bốc lên nhị văn, hạ nhị sách xuống ăn. Sau đó bốc tiếp lên nhị văn hoặc nhị vạn lại hạ nốt nhị vạn xuống ăn hay ù hoặc là đánh nhị vạn đi.
Các lỗi trên khi bị bắt báo người chơi sẽ tạm dừng chơi đến hết ván và đền làng theo cước người ù ván đó. Nếu ván bài hòa thì cũng không mất gì. (Những lỗi này thường do nhâm lẫn, sơ ý).
10. Lỗi ăn cạ đổi chờ : Khi bài đã chờ ù thì không được phép ăn cạ để đổi chờ (lỗi này áp dụng theo quy định của từng địa phương).
11. Lỗi ù láo hay ù phá bài : hạ bài xuống ù mà không đủ yếu tố cân thiết để ù (thiếu chắn,bài vẫn què, ù không đúng quân chờ…)
12. Lỗi ù chi rộng: chờ ù chi khi trên bài đã đủ 6 chắn trở lên. Trường hợp lên bài chờ chi rộng luôn nếu chi lên ngay vẫn được ù nhưng nếu có thể đổi chờ được mà không đổi chờ, khi ù sẽ bị báo.
13. Lỗi bỏ ù: Trường hợp khi bài lên cây ù mà quên không ù khi đã bốc nọc cây tiếp theo thì sẽ không được ù nữa. Nếu vẫn cố tình ù thì sẽ bị báo.
Chú ý: Các lỗi ( 10, 11, 12,13) khi bị báo sẽ đền = tám đỏ 2 lèo (đây là những lỗi cố ý vi phạm).
14. Lỗi xướng sai : xướng thừa hoặc không đúng với những cước có trên bài. Lỗi này đền làng tương ứng với cước đã xướng.
Nếu khi chơi 1 nhà bị bắt báo sau đó người ù lại xướng sai. Trường hợp này sẽ phải đền cho 2 nhà chơi còn lại. Người bị báo đền theo bài ù còn người xướng sai đền theo cước xướng.
IV. Cước sắc trong chơi chắn:
Khi Ù, nếu bài ù có những điểm đặc biệt thì sẽ được ăn thêm tiền, điểm đặc biệt ấy gọi là “Cước”. Bạn cần ghi nhớ các cước bên dưới để biết cách xướng ù khi kết thúc ván chắn, điều này rất quan trọng đối với người mới học cách đánh chắn.
Ở Chắn Dân Gian có đầy đủ các cước như ngoài đời, gồm có:
– Xuông: ù rộng và không có cước sắc gì. Trường hợp này có thể hạ bài và không cần xướng, trong Chắn Dân Gian khi ù cũng đặt sẵn cước này.
– Thông : ù tiếp sau khi ván liền trước vừa ù . (Ván trước treo tranh, trái vỉ vẫn được xướng thông nhưng ù báo thì không được)
– Chì : ù tại cửa chì của mình.
– Thiên ù : ù khi lên bài đủ 10 tổ hợp chắn, cạ và có đủ ít nhất 6 chắn. Trường hợp này chỉ rơi vào người chơi nào có cái.
– Địa ù : ù quân bài nọc đầu tiên hoặc chíu địa ù quân bài người chơi khác đánh khi chưa bốc nọc. (nhiều nơi chỉ cho phép khi chưa qua vòng đầu tiên)
– Tôm : trên bài ù có bộ ba: tam vạn, tam sách, thất văn. (tối đa có 4 tôm)
– Lèo : trên bài ù có bộ ba: cửu vạn, bát sách, chi chi.(tối đa có 4 lèo)
– Bạch định : bài ù toàn quân đen.
– Tám đỏ : bài ù có đúng 8 quân đỏ.
– Kính tứ chi : bài ù có 4 con chi chi đỏ còn lại toàn quân đen. (trường hợp này khi ù được kèm thêm các dịch là lý do để có 4 con chi như chíu, thiên khai, ăn bòn)
– Thâp thành: bài ù có đủ 10 chắn.
– Thiên khai : bài ù khi lên bài có sẵn 4 quân giống nhau.
– Ăn bòn : bài ù có 1 chắn bất kỳ hạ xuống ăn thành 2 chắn giống nhau.
– Ù bòn : khi cây ù cũng chính là cây ăn bòn.
– Có chíu : bài ù có chíu.
– Chíu ù : khi cây ù cũng chính là cây chíu
– Bạch thủ ù chi: bài ù bạch thủ cây chi chi.(khi chơi online là : bạch thủ chi)
– Hoa rơi cửa phật : bài ù chì bạch thủ quân nhị vạn khi trên chiếu ăn 1 chắn ngũ vạn. Xướng cước này thì không được xướng cước chì, bạch thủ nữa.
– Cá lội sân đình : bài ù chì bạch thủ quân bát vạn khi trên chiếu ăn 1 chắn ngũ vạn. Xướng cước này cũng không được xướng cước chì, bạch thủ nữa.
Khi làm game chắn chúng tôi đã tham khảo các cước sắc ở các vùng miền khác nhau và đưa ra các cước sắc phổ biến nhất với mọi người, các cước sắc sau không được hỗ trợ ở Chắn Dân Gian:
– Nhà lầu xe hơi hoa rơi cửa phật: Khi ù, bài trên tay có chắn ngũ vạn (nhà lầu), chắn tứ vạn (hình cái xe), chì bạch thủ nhị vạn (hoa đào)
– Ngư ông bắt cá: Khi ù, bài trên tay có chắn chi chi (ngư ông), chắn ngũ sách (thuyền), chì bạch thủ bát vạn (cá)
– Cá vọt mạn thuyền: (Dưới chiếu có ngũ thuyền, ù chì bạch thủ bát cá)
– Cuốc đất trồng hoa: (Dưới chiếu có lục vạn (cầm cuốc), ù chì bạch thủ nhị hoa đào)
V. Cách tính điểm trong chắn
Mỗi cước được quy định tương ứng với số “Điểm” và số “Dịch”
Khi ù đúng luật, dựa vào các cước xướng sẽ tính ra số điểm tổng, nhân tổng này với số điểm cược sẽ ra số điểm mỗi người thua phải mất cho người ù.
Điểm và dịch của cước mang tính địa phương, khi chơi chắn online qui định về điểm và dịch theo hầu hết các địa phương ở miền bắc như sau:
| Cước | Điểm | Dịch |
| Xuông | 2 | 0 |
| Thông | 3 | 1 |
| Chì | 3 | 1 |
| Thiên ù | 3 | 1 |
| Địa ù | 3 | 1 |
| Tôm | 4 | 1 |
| Lèo | 5 | 2 |
| Bạch định | 7 | 4 |
| Tám đỏ | 8 | 5 |
| Kính tứ chi (Tính bằng tám đó 2 lèo) | 12 | 9 |
| Thập thành (Tính bằng tám đó 2 lèo) | 12 | 9 |
| Có thiên khai | 3 | 1 |
| Có ăn bòn | 3 | 1 |
| Ù bòn | 3 | 1 |
| Có chíu | 3 | 1 |
| Chíu ù | 3 | 1 |
| Bạch thủ | 4 | 1 |
| Bạch thủ chi | 6 | 3 |
| Hoa rơi cửa phật (= 10 xuông) | 20 | 17 |
| Cá lội sân đình (= 10 xuông) | 20 | 17 |
Chú ý: có thể nhớ đơn giản bằng cách với các cước có điểm >3 thì “dịch = điểm – 3” và với các cước có điểm <=3 thì “dịch = điểm – 2”
Việc nhớ về cách tính điểm và dịch sẽ giúp các bạn khá nhiều khi chơi chắn vì trong Chắn Dân Gian có chế độ chơi “Ù 4-11”.
Đây là chế độ dành cho những người chơi kinh nghiệm và đã thành thạo hệ thống.
Khi chọn chế độ chơi này, người Ù phải được ít nhất 4 điểm, nếu không đủ 4 điểm sẽ phải đền cho cả làng mỗi nhà 11 điểm.
Khi không đủ 4 điểm mà được Ù, bạn có thể chọn Không Ù để đỡ bị đền và sẽ không được Ù nữa.
Điểm tổng được tính như sau:
+ Nếu chỉ xướng 1 cước thì điểm tổng = Điểm của cước đó
+ Nếu xướng nhiều cước thì điểm tổng = Điểm của cước có điểm lớn nhất + tổng số Dịch của các cước còn lại
VD: Chíu Ù ,Bạch thủ ,có 2 Tôm, có Lèo
Điểm tổng = Cước có điểm lớn nhất (Lèo: 5đ) + Dịch của Chíu Ù (1) + 2 x Dịch của Tôm(1) + Dịch của bạch thủ (1) = 9 điểm
Lưu ý các trường hợp sau được tính thêm điểm của Gà
Gà : Nếu chơi Gà thì điểm tổng được cộng thêm với số gà * số điểm cho mỗi gà (thường là 5 điểm)
Những cước sau được tính Gà:
– “Ù bòn bạch thủ” hoặc “ù bòn bạch thủ chi”
– Thập thành
– Kính tứ chi
– “Bạch định” hoặc “bạch định tôm” (Tùy chọn)
– “Tám đỏ” hoặc “Tám đỏ có lèo” (Tùy chọn)
– Bạch thủ chi (có nơi chơi có gà hoặc không gà)
– “Chì bạch thủ” (2 gà, hoặc 1 gà, tùy chọn)
Chú ý: Thông thường thì các bàn chơi chắn mặc định của Chắn Dân Gian được thiết lập ở chế độ: Ù bòn bạch thủ 1 gà, thập thành 1 gà, kính tứ chi 1 gà, bạch định 1 gà, tám đỏ 1 gà, bạch thủ chi 1 gà, chì bạch thủ 1 gà.
Người chơi có thể thay đổi các chế độ về gà trong phần cài đặt bàn chơi nếu là chủ bàn. Các bạn có thể tham khảo link về các chế độ chơi.
VD: Chì bạch thủ chi, Tám đỏ, 2 lèo
Số gà = Tám đỏ + Chì Bạch thủ + Bạch thủ chi = 3 gà
Điểm tổng = Cước có điểm lớn nhất (Tám đỏ: 8) + Dịch chì(1) + Dịch Bạch thủ chi(3) + 2 * dịch Lèo (2) + điểm Gà ( 5 x 3 = 15 điểm) = 31 điểm
(Cách tính trên là cách tính với chế độ chơi thông thường về số gà )